arcydzieła na fortepian: Łukasz Mikołajczyk | Bilety Online, Opis, Recenzje | 2025, 2026

arcydzieła na fortepian: Łukasz Mikołajczyk - więcej informacji

WYKŁAD
dr hab. nt. Artur Zaguła (Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Politechnika Łódzka)
– O obrazie Śniadanie na trawie Édouarda Maneta

KONCERT
Łukasz Mikołajczyk – fortepian

PROGRAM
Johannes Brahms (1833 – 1897)
III Sonata f-moll op. 5 (1853)
Allegro maestoso
Andante espressivo
Scherzo. Allegro energico
Intermezzo. Allegro molto
Finale. Allegro molto ma non tanto

Po koncercie dyskusja z udziałem publiczności.

Édouard Manet i Johannes Brahms byli prawie rówieśnikami: Manet urodził się w 1832 w Paryżu a Brahms rok później w Hamburgu. Manet uważany jest za prekursora impresjonistów (niekiedy wręcz mylnie uważany za najstarszego z tej grupy), natomiast Brahms postrzegany jest raczej jako konserwatywny kompozytor, kontynuator tradycji Schumanna stojącego w opozycji do „nowoniemieckiej szkoły“ której czołowymi postaciami byli Richard Wagner i Ferenz Liszt. A jednak obaj ci twórcy w równym stopniu byli związani z przeszłością jak i przecierali nowe drogi (nie przypadkiem właśnie taki tytuł - Neue Bahne ma artykuł Schumanna z 1853 roku oznajmiający pojawienie się nowego geniusza muzycznego). Obaj ci twórcy szybko osiągnęli dojrzałość i zwrócili na siebie uwagę krytyków.
Kiedy w 1863 roku Manet zgłosił na Salon swój obraz Śniadanie na trawie nie był już twórcą nieznanym. Jego obrazy pojawiły się na wcześniejszych Salonach (co w ówczesnych czasach było podstawą nobilitacji malarza), wokół młodego artysty tworzyła się grupa jeszcze młodszych kolegów wspierana przez przychylnych krytyków. Tym razem jednak jury Salonu nie przyjęło ani jednego obrazu Maneta, jego płótna podzieliły los bardzo wielu prezentowanych do oceny dzieł. W tej sytuacji pod naciskiem opinii publicznej cesarz Napoleon III zgodził się na zaprezentowanie odrzuconych obrazów na specjalnym Salonie Odrzuconych. Śniadanie na trawie było jednym z najważniejszych prezentowanych tam dzieł i wzbudziło niezwykle gorące i sprzeczne opinie krytyków. Zacharie Astruc w założonej specjalnie na czas trwania wystawy gazecie „Le Salon de 1863“ pisał: „Manet! Jedna z największych osobowości naszych czasów![...] Talent Maneta ma w sobie zdumiewającą stanowczość, jest zdecydowany, powściągliwy i energiczny, co tłumaczy jego natura pełna rezerwy, a zarazem zdolna do uniesień, nade wszystko zaś wrażliwa na mocne doznania.” Natomiast Philip Gilbert Hamerton, angielski krytyk nie mógł pogodzić się z przeniesieniem renesansowych wzorów w paryskie realia. Zadziwiające, że dzieło oparte na klasycznych wzorach (Rafael, Tycjan) wzbudziło takie emocje. Niemniej od tego czasu Śniadanie na trawie, dziś eksponowane w słynnym Musee d'Orsay w Paryżu, należy do najbardziej znanych obrazów w historii malarstwa.
Sonata f-moll op. 5, trzecia i ostatnia sonata fortepianowa Brahmsa powstała 10 lat wcześniej - w 1853 roku. Ten rok był w życiu Brahmsa szczególny. Kompozytor miał wówczas w swojej tece kompozytorskiej sporo dzieł, żadne jednak nie doczekało się jeszcze publikacji. 30 września, dzięki rekomendacji słynnego skrzypka Josepha Joachima, dwudziestoletni Brahms pojawił się w domu Schumannów w Düsseldorfie. Teraz wydarzenia potoczyły się w niebywałym tempie. Schumann pisze w swoim dzienniku pod datą 30 września: „Pan Brahms z Hamburga“, a już dzień później, 1 października: „Odwiedziny Brahmsa – geniusz“. Tydzień później Schumann pisze entuzjastyczny list do swojego wydawcy, Raymunda Härtela w Lipsku, rekomendując mu Brahmsa. W rezultacie już pod koniec tego roku pierwsze opusy Brahmsa ukazują się drukiem. Sonata f-moll, której dwie cześci zaprzezentował młody kompozytor Schumannowi, dokończona już zgodnie ze wskazówkami Schumanna ukazała się drukiem w 1854 roku. Jest to dzieło niezwykłe zarówno jeśli chodzi o rozmiary (wyjątkowy przykład pięcioczęściowej sonaty w historii muzyki), jak i o zawartość emocjonalną, i prawdziwie symfoniczny charakter.
Już początek pierwszej części, niezwykle monumentalny (według biografa kompozytora, Karla Geiringera, „jakby wyciosany w kuźni cyklopów“), nawiązuje do wielkich dzieł Beethovena. Do Beethovena nawiązuje też motyw pojawiający się w łączniku, zaczerpnięty z „motywu losu“ V Symfonii Mistrza z Bonn (pojawi się on też w IV części). W całej kompozycji znajdziemy dużo więcej nawiązań a nawet cytatów: w II części, zaopatrzonej w poetyckie motto, można doszukać się motywów z pieśni Mondnacht Schumanna, temat Scherza jest lekką modyfikacją tematu finału II Tria fortepianowego c-moll Mendelssohna. Wreszcie kontrastowa melodia finału zaczyna się od dźwięków F-A-E. Ten motyw nawiązuje do dewizy Josepha Joachima „froh aber einsam“ (wesoły ale samotny), która pojawia się także jako motyw przewodni sonaty napisanej tej samej jesieni 1853 roku przez Brahmsa, Dietricha i Schumanna dla słynnego skrzypka. Sonata f-moll jest więc pełna różnych znaczeń, mniej lub bardziej zaszyfrowanych przez kompozytora. Niemniej nawet słuchacz nieznający tych odniesień musi zostać porwany energią tego dzieła, w którym nie brak też lirycznych momentów, jak np. spokojna druga część, czy tajemnicze Intermezzo stanowiące czwartą, najkrótszą część tego niezwykłego dzieła.

Łukasz MIKOŁAJCZYK urodził się 22 czerwca 1993 r. w Siemianowicach Śląskich. Ukończył z Wyróżnieniem Szkołę Muzyczną II stopnia w Katowicach. Obecnie studiuje w Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach w klasie Zbigniewa Raubo. Laureat wielu krajowych konkursów pianistycznych. Zdobył pierwsze miejsce i Nagrodę Specjalną w Konkursie im. Ludwika Stefańskiego i Haliny Czerny-Stefańskiej w Płocku (2008), II Nagrodę w Ogólnopolskim Konkursie Pianistycznym w Koninie (2010), a także III nagrodę w Międzynarodowym Podkarpackim Konkursie Chopinowskim w Rzeszowie (2010). W 2014 r. został zwycięzcą Ogólnopolskiego Festiwalu Pianistycznego Chopinowskie Interpretacje Młodych (Konin−Żychlin) oraz otrzymał V Nagrodę w Konkursie Arthur Rubinstein in memoriam w Bydgoszczy. Za osiągnięcia artystyczne uhonorowany został stypendiami Prezydenta Miasta Katowice, Marszałka Województwa Śląskiego, Prezesa Rady Ministrów, a także Fundacji Piotra Klera (2013) oraz Krystiana Zimermana dla wyróżniających się młodych pianistów (2014).

Co to jest arcydzieło? Definicja zamieszczona w Wikipedii mówi: „to dzieło kultury, które zostało uznane przez odbiorców lub publiczność w pewnym dłuższym okresie za wyróżniające się na tle innych dzieł lub za doskonałe w swoim gatunku. Status arcydzieła nadają odbiorcy w procesie recepcji.” Co ważne arcydzieła nie zawsze były na początku uznane, swój status uzyskały dzięki historii recepcji, często wiele lat po powstaniu.
Arcydzieła stanowią więc rodzaj kanonu, który ma znaczenie zarówno edukacyjne, jak i stanowi pewien punkt odniesienia dla historii całych obszarów kultury. Trudno więc być świadomym odbiorcą kultury, nie przyswoiwszy sobie pewnego kanonu arcydzieł.
Oczywiście arcydzieła nie stanowią zamkniętej listy dzieł, aczkolwiek niektóre bezwzględnie należą do tej kategorii, co do innych można dyskutować. Wreszcie kanony estetyczne zmieniają się, stąd też lista dzieł uznanych za arcydzieła ciągle podlega zmianom.
Cykl ma przedstawić, z konieczności ograniczoną i subiektywną, listę 10 arcydzieł muzyki fortepianowej (od końca XVIII wieku do połowy XX wieku) – dzieł kluczowych zarówno w historii muzyki, jak i w twórczości danych kompozytorów, zestawionych z wykładami prezentującymi 10 arcydzieł z innych obszarów kultury.
Tu ważne zastrzeżenie: kulturę traktujemy bardzo szeroko, a więc nie tylko będą prezentowane dzieła sztuk plastycznych ale także literatury, myśli filozoficznej i naukowej. Jesteśmy bowiem głęboko przekonani, że te same mechanizmy twórczości łączą naukę i filozofię ze sztukami pięknymi i muzyką, tworząc całość ludzkiej kultury.
W ramach proponowanej formuły planujemy: 30-minutowy wykład, podobnej długości koncert (w nielicznych przypadkach dłuższy, kiedy wymaga tego czas trwania kompozycji), a na koniec dyskusję wykonawców z udziałem słuchaczy. Ta formuła koncertu sprawdziła się podczas koncertów z cyklu Dziesięć spojrzeń na Chopina realizowanych w 2015 roku w MIK.
Każdy utwór muzyczny jest zestawiony z odpowiednim tematem wykładu w bardziej lub mniej oczywisty sposób (jak na przykład nawiązanie do Arietty - drugiej części Sonaty c-moll op. 111 Beethovena, w Doktorze Faustusie Manna), będzie też punktem wyjścia do dyskusji kończącej wieczór.

Zapraszamy na spotkania z arcydziełami muzyki w określony czwartek miesiąca.

Koordynator: Dorota Chotyńska, [email protected]