Spis treści
- Dionizje – przodkowie teatru antycznego
- Amfiteatr, czyli starożytna scena
- Jakie przedstawienia oferował swoim widzom teatr antyczny?
- Maski i koturny – pierwsze starożytne charakteryzacje teatralne
Teatr antyczny dał początek spektaklom, jakie znamy z dzisiejszych scen. Jednak zanim osiągnął swój ostateczny kształt, przebył on długą drogę. Początków teatru antycznego upatruje się w Dionizjach, czyli wiosennych celebracjach na cześć boga wina – Dionizosa. Jak powstawał teatr antyczny i czy ówczesne spektakle bardzo różnią się od współczesnych? Przekonajmy się!
Dionizje – przodkowie teatru antycznego
Zanim nastały dość mroczne czasy średniowiecza, starożytni mieszkańcy naszego kontynentu uwielbiali hucznie obchodzić wszelkiego rodzaju święta. Jednym z nich były Dionizje – wiosenne celebracje poświęcone Dionizosowi, bogowi płodności, dzikiej natury, latorośli i wina. W marcu, kiedy można było raczyć się pierwszym noworocznym winem, Grecy wychodzili na ulice, aby w uroczystych procesjach oddawać cześć Dionizosowi. Obchodom towarzyszyło nie tylko składanie ofiar i odprawianie nabożeństw, lecz także śpiewanie tradycyjnych pieśni. To właśnie one uznawane są za prekursorów teatru antycznego.
Tradycyjne chóry zaczęły z czasem wykonywać pieśni z podziałem na role. Aktorzy wkładali kostiumy przedstawiające greckich bogów i herosów. Na początku pomysł ten wzbudził wiele kontrowersji i został uznany za świętokradztwo. Nie od dziś wiadomo jednak, że zakazany owoc smakuje najlepiej, więc nie zrezygnowano z tej praktyki.
Za ojca teatru antycznego uznaje się Tespisa. To jemu przypisuje się wprowadzenie na scenę samodzielnego aktora, który podczas występu przeprowadza dialog z chórem. Pierwsze teatry nie były zbyt spektakularne. Tespis był wędrowcem, który podróżował po kraju i prezentował kolejnym widzom swoją sztukę w specjalnie w tym celu wydzielonych obszarach. Okazałe amfiteatry, których pozostałości możemy wciąż oglądać, np. w Grecji lub we Włoszech, to wynalazek znacznie późniejszy.
Amfiteatr, czyli starożytna scena
Teatr antyczny z czasem przeniósł się z ulicy do specjalnie wybudowanych w tym celu amfiteatrów. Ich sylwetka przypomina nieco współczesne stadiony, a dokładniej ich połowę. Rolę sceny pełniła orchestra, czyli plac w kształcie prostokąta lub elipsy, na którym występował chór. Aktorzy natomiast prezentowali swoje umiejętności na proskenionie. Centralny punkt zajmował thymele, czyli ołtarz poświęcony Dionizosowi z posągiem boga. Z kolei skene to budynek, który znajdował się naprzeciwko widowni. Pełnił on funkcję współczesnej garderoby. Aktorzy mogli w nim zmieniać swoje kostiumy podczas spektaklu, chroniąc się tym samym przed wzrokiem widzów. Publiczność zajmowała miejsca na theatronie. Półokrąg theatronu otaczał orchestrę i miał strukturę schodkową, aby nawet osoby zasiadające w ostatnich rzędach mogły dokładnie obserwować wydarzenia rozgrywane na scenie. Jak możemy zauważyć, wiele starożytnych określeń opisujących strukturę amfiteatru jest używana po dziś dzień.
Jedną z pierwszych budowli tego typu był Teatr Dionizosa usytuowany u stóp wzgórza Akropol w Atenach. Jego konstrukcja stanowiła pierwowzór dla późniejszych amfiteatrów greckich i rzymskich. Powstał już w VI p.n.e., ale pierwsza wersja była zbudowana głównie z drewna. Solidna kamienna budowla została wzniesiona około w 330 r.p.n.e. Do dzisiaj zachowały się jedynie pozostałości wspaniałego amfiteatru, które zostały udostępnione do zwiedzania. Nieco lepiej zachowane amfiteatry z okresu hellenistycznego możemy oglądać, np. w Epidauros.
Jakie przedstawienia oferował swoim widzom teatr antyczny?
Tragedia i komedia to bez wątpienia gatunki, które kojarzą się z teatrem antycznym. Cechą tragedii greckiej jest charakterystyczny przebieg prezentowanych wydarzeń. Bohater tragiczny jest nieuchronnie skazany na klęskę, którą ponosi w wyniku działania losu lub fatum. Komedie są jej dokładnym przeciwieństwem. Ich celem było wprowadzenie pogodnej, humorystycznej atmosfery i zawsze kończyły się szczęśliwie dla bohaterów.
Wspomniany już wcześniej ojciec teatru antycznego – Tespis, jest również jednym z pierwszych autorów greckiej tragedii. Wśród innych znanych starożytnych autorów możemy wymienić również Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa. Niestety, wiele wybitnych dzieł nie zachowało się do dzisiejszych czasów. Obecnie możemy cieszyć się greckimi tragediami, takimi jak „Król Edyp”, „Antygona”, „Elektra”, czy „Medea”.
Oprócz charakterystycznych cech tragedii i komedii warto również wspomnieć o zasadzie trzech jedności, która jest typowa dla teatru antycznego. W myśl tej reguły, wszystkie przedstawiana na scenie wydarzenia musiały rozegrać się w ciągu jednego dnia (jedność czasu), w jednym miejscu (jedność miejsca) oraz trzymać się jednego wątku fabularnego (jedność akcji). Dodatkowo Grecy przestrzegali czystości danego gatunku literackiego, dlatego nigdy nie łączono cech tragicznych z komediowymi.
Maski i koturny – pierwsze starożytne charakteryzacje teatralne
Współczesne przedstawienia teatralne zachwycają swoją bogatą scenografią, oświetleniem i zapierającymi dech w piersiach kostiumami. Stworzenie skomplikowanych aranżacji możliwe jest dzięki ogromnej liczbie narzędzi i technologii, jakimi dysponujemy. Jak z tą kwestią radzili sobie starożytni twórcy teatralni?
W nastrój przedstawienia widza wprowadzały m.in. maski. Ich celem było wyraźne oddzielenie postaci boskich od ludzi, komedii od dramatu, a także kobiet od mężczyzn. Warto w tym miejscu wspomnieć, że teatr antyczny był zajęciem typowo męskim. Grali oni również role kobiece. Maski wykonywane były głównie z drewna, korka lub materiałów, np. lnu. Początkowo rolę masek pełnił makijaż twarzy.
Z teatrem antycznym możemy kojarzyć również koturny. Starożytni Grecy nie należeli do najwyższych. Aby aktorzy byli dobrze widoczni dla publiczności amfiteatru, zaczęto używać butów na platformach. Ten rodzaj obuwia pozostał z nami do czasów współczesnych, z tym że korzystają z niego głównie kobiety.
Czasy teatru antycznego przeminęły bezpowrotnie, ale współczesna sztuka również jest warta uwagi. Wiele przedstawień teatralnych nawiązuje do klasycznych dzieł wielkich greckich dramatopisarzy. Na portalu biletyna.pl znajdziesz bilety na spektakle wystawiane przez najsłynniejsze polskie teatry.
