Co to jest teatr – Histora teatru i dlaczego był potrzebny

Spis treści

Teatr to rodzaj sztuki widowiskowej, która liczy niemal 2500 lat. Dowiedzmy się, jak wygląda historia teatru i gdzie się narodził. Odpowiedzmy sobie również na bardzo ważne pytanie – dlaczego był i wciąż jest tak ważny dla ludzi.

Początki teatru – obrzędy ku czci boga Dionizosa

Historia teatru wiąże się ze świętami, które dawno temu w Grecji obchodzono na cześć boga Dionizosa. Dionizos początkowo był dla Greków symbolem urodzaju, następnie określano go jako boga winnej latorośli, aż w końcu stał się patronem poezji i teatru. Chwalące go obrzędy sakralne odprawiano dwa razy do roku – te, które miały miejsce w miastach, zwano Wielkimi Dionizjami, natomiast te odprawiane na wsiach, były nazywane Dionizjami Małymi. Cześć oddawano mu poprzez śpiewanie pieśni zwanych dytyrambami. To właśnie Dionizje zapoczątkowały wielkie formy teatru greckiego – tragedię i komedię. Co ciekawe, w języku greckim „tragedia” oznacza „pieśń kozłów”, natomiast komedia to „pieśń hulaszczego pochodu”, co doskonale odnosi się do istoty celebrowania postaci Dionizosa.

Pierwsze formy teatralne

Początkowo przedstawienia miały formę dialogu między koryfeuszem, czyli inaczej przewodnikiem chóru a chórem. Aktorzy zaczęli pojawiać się w sztukach nieco później. Pierwszego z nich wprowadził w 534 r. p.n.e. Tespis, drugiego aktora dołączył Ajschylos, natomiast trzeciego Sofokles.

Na scenie dawnego teatru greckiego nie pojawiało się naraz więcej niż trzech aktorów. Występowali oni w maskach, które miały symbolizować nastrój odgrywanej postaci. Jak mówi nam historia teatru, pierwsze widowiska teatralne były organizowane na świeżym powietrzu, tak aby miała do nich dostęp, jak największa liczba widzów. Spektakle często organizowane były przykładowo na zboczach wzgórz, gdzie sprzyjała im akustyka. Ich pokazy rozpoczynały się o wschodzie słońca, a kończyły, gdy słońce zachodziło – nierzadko przedstawienia trwały nawet kilka dni. Nieco później, w tych samych miejscach, często budowano pierwsze amfiteatry.

Dla starożytnych Greków tragedia miała większą wartość niż komedia. Sztuki miały na celu dzielenie się ważnymi wartościami patriotycznymi oraz demokratycznymi, a nierzadko służyły także ukazywaniu wierzeń – nietrudno było doszukać się w nich informacji zaczerpniętych z mitów oraz opowieści o bogach czy herosach. Za rozkwit teatru greckiego przyjmuje się z kolei V w. p.n.e., kiedy to niezwykle popularnym tematem były właśnie rządy demokratyczne.

Historia teatru – dalszy rozwój

Teatr grecki stał się inspiracją dla starożytnych Rzymian. W teatrze starorzymskim dominowała jednak komedia, a aktorami nierzadko byli właśnie Grecy, doskonale obeznani w tej sztuce. Pierwsze rzymskie widowiska teatralne były powiązane z obrzędami religijnymi, a następnie wykształciły się z nich samodzielne formy. Teatr rzymski czerpał też z mitologii greckiej. Pierwsze widowisko prawdopodobnie miało miejsce w 354 r. p.n.e. i był to tzw. spektakl mimiczny, pełniący zarówno funkcję rozrywkową, jak i mający na celu zapewnienie sobie przychylności bogów.

Czasy średniowieczne

Historia teatru dowodzi, że widowiska teatralne w okresie średniowiecza traktowały głównie o tematyce religijnej. To właśnie w tym okresie wykształcił się dramat liturgiczny, w którym uczestnicy mszy wcielali się w role przedstawiane w danej sytuacji. Jedną z form teatralnych tego okresu stały się również oficja, które w połowie XVI wieku zostały zakazane przez sobór trydencki. Z kolei w wieku XII pojawiła się forma o nazwie misterium, której tematyka nawiązywała w głównej mierze do Nowego Testamentu. Dzieła o tematyce świeckiej z tego okresu miały na celu zapewnianie rozrywki, jednak były zwykle potępiane przez Kościół.

Twórczość Szekspira

Za czasów panowania Elżbiety I Tudor dużą popularnością cieszyli się wielcy dramaturdzy na czele z Williamem Szekspirem. Jego sztuki były nowatorskie m.in. dlatego, że zrywały z grecką zasadą trzech jedności, a na scenie mogło pojawiać się więcej niż tylko trzech aktorów. W szekspirowskich dziełach nietrudno dopatrzyć się również kreowania własnego losu przez daną postać, a także można znaleźć w nich zarówno elementy dramatu, jak i komedii, co również stanowiło innowację.

Okres oświecenia

W tym okresie dominującą w Europie formą sztuki performatywnej była klasycystyczna komedia „charakterów”, której znanym twórcą był Molier. W przypadku autorów klasycystycznej tragedii bardzo często wymienia się z kolei Pierre’a Corneille’a. Francuskie formy teatralne wiązały się przede wszystkim z wyrażaniem idei monarchii absolutnej.

Twórczość Francuzów wpłynęła również na polską scenę teatralną. W tym okresie twórcy tacy, jak Ignacy Krasicki czy Stanisław Trembecki pragnęli poprzez swe dzieła zaznajomić Polaków z duchem nowoczesności.

Czasy późniejsze

W wieku XIX nastąpił wielki rozkwit różnorodnych nurtów teatralnych. Dramat romantyczny dominował w pierwszej połowie XIX wieku – jego wielkim przedstawicielem był w Polsce Adam Mickiewicz, z kolei na Zachodzie – George Byron. U schyłku XIX wieku zauważyć można było nurty takie jak: realizm, naturalizm, ekspresjonizm oraz symbolizm. Przełom XIX i XX wieku określa się często jako Wielką Reformę Teatru, która miała na celu głównie zmianę podejmowanych w sztukach teatralnych tematów na te współczesne, nawiązujące do problemów, z którymi miała do czynienia publiczność.

W XX wieku niezwykle ciekawym zjawiskiem stał się z kolei teatru absurdu, pełen groteskowych elementów i czarnego humoru. Jego celem było pogodzenie się z powojenną rzeczywistością. W Polsce jego wielkimi przedstawicielami byli między innymi Sławomir Mrożek czy Tadeusz Różewicz.

Jakie funkcje pełnił teatr?

Historia teatru wyraźnie pokazuje, że ta forma sztuki wiązała się z bardzo wieloma rolami i bardzo często odzwierciedlała to, co obecnie działo się w danej kulturze. W starożytnej Grecji, w teatrze dominowała tematyka powiązana z wierzeniami oraz demokracją, która ówcześnie rozkwitała. W okresie średniowiecza teatr pełnił funkcję liturgiczną. Zwykle spektakle traktowały o wydarzeniach opisanych w Biblii, dzięki czemu promowane było Słowo Boże. W przypadku późniejszych nurtów teatralnych bardzo wyraźnie zauważyć można, że teatr miał na celu zachęcić publiczność do przeciwstawiania się niesłusznemu reżimowi. Takie zabiegi były mocno widoczne w polskim dramacie romantycznym. Teatr miał również pomóc w radzeniu sobie z trudnymi wydarzeniami, które spotykały ludzkość.

Prowadząc refleksje nad teatrem, warto zatem pamiętać, że jest to forma sztuki, która pełni nie tylko funkcję rozrywkową, lecz także funkcję umoralniającą, a czasem nawet propagandową. Formy teatralne mają na celu wzbudzać emocje w odbiorcach, a także zachęcać ich do głębszych refleksji dotyczących ludzkiego życia, spraw politycznych czy moralnych.

Site Footer